08/04/2011

HÁT XOAN - PHÚ THỌ

Tồn tại khá lâu đời tại hai xã Kim Đức và Phượng Lâu thuộc thành phố Việt Trì, hát Xoan là một thể loại dân ca lễ nghi rất đặc biệt trong kho tàng văn học dân gian Việt Nam. Do trước đây hát Xoan thường được trình diễn trước cửa đình làng vào những ngày hội Xuân nên còn được gọi là “khúc môn đình”. Tên “Xoan” là do biến âm từ chữ "Xuân" mà ra.

Phường Xoan An Thái biểu diễn tại lễ hội đền Hùng - Ảnh: baophutho.org.vn (8.4.2011)

Ảnh: nguồn baoxaydung.com.vn

Những người hát Xoan tập họp theo nhóm từ 4 – 5 kép và 10 – 15 đào thành một “phường”, đứng đầu là ông Trùm. Y phục phường Xoan cũng giống Quan họ Bắc Ninh: nam thì áo the, khăn xếp, quần trắng và nữ thì mặc áo năm thân, khăn mỏ quạ, thắt lưng bao, quần lụa, đeo xà tích…

Hát Xoan mừng mùa mới bội thu - Ảnh: nguồn webtretho.com

Ảnh: nguồn unescovietnam.vn

Các buổi hát Xoan được trình diễn theo thứ tự với phần nghi lễ, phần hát cách hay còn gọi quả cách, phần hát hội và phần giã cá. Phần nghi lễ gồm 4 tiết mục giáo trống, giáo pháo, thơ nhang và đóng đám là những bài ca cổ với nội dung khấn nguyện, chúc tụng hoặc mô tả sản xuất. Sang phần hát cách, ông Trùm hoặc một kép chính sẽ ngâm đọc hoặc hát lối 14 bài thơ nôm là những áng thơ khuyết danh mô tả các tích chuyện xưa, các sinh hoạt ở nông thôn hay ca ngợi cảnh vật thiên nhiên với giọng phụ hoạ của các đào nương. Tiếp đến phần hát hội là các tiết mục giao duyên gắn với những động tác và đội hình múa hoặc diễn mang tính chất hoạt cảnh gồm các loại hình như hát gái, hát đúm, bỏ bộ, đánh cá, xin huê, gài huê, đố huê, đố chữ… rất sinh động trữ tình và đậm tính dân gian. Sau cùng là phần giã cá để kết thúc chương trình diễn xướng hát Xoan.

Ảnh: nguồn thegioinhạc.vn

Ảnh: nguồn ngauhungpho.com

Trên vùng đất Phú Thọ, hát Xoan là một phong tục gắn với hội mùa hay tục thờ thành hoàng. Cứ mỗi độ xuân về, các phường hát Xoan lại “lưu diễn” hết đình này đến đình khác tạo nên một không khí hội hè như muốn kéo dài mãi mùa xuân.

Trong phiên họp ngày 24-11-2011 Ủy ban Liên Chính phủ công ước 2003 UNESCO về bảo vệ di sản văn hóa phi vật thể tổ chức tại Bali (Indonesia), Hát Xoan của Phú Thọ - Việt Nam đã được công nhận là Di sản cần bảo vệ khẩn cấp. Đây là danh hiệu dành cho một di sản của nhân loại cần được bảo vệ khẩn cấp ở cấp độ quốc tế. Hy vọng những làn điệu này sẽ góp phần giữ mãi mùa xuân trên quê hương đất Tổ và nét đằm thắm cố hữu của con người Việt Nam…

Mai Kim Thành